“Gürcü arzusu” seçkiqabağı təbliğat-təşviqat kampaniyasında elan edib ki, qalib gəldikləri təqdirdə müxalifət partiyalarının demək olar ki, hamısının parlamentə girişini qadağan edəcək.
Bu plana həyata keçirmək üçün hakim partiya Ukrayna və Moldovanın nümunəsindən istifadə edir və bəyan edir ki, “müxalifət partiyaların qadağan edilməsi, xüsusən də Aİ-yə namizəd ölkələrdə qəbul edilmiş təcrübədir”.
Gəlin, fərqə nəzər yetirək:
“Gürcü arzusu”nda nə deyilirdi?
Müxalifət partiyalarının qadağasını seçkiqabağı əsas mesaja çevirən hakim partiya bu qərarı “normal demokratik prosedur” kimi bəyan etməyə çalışır. Baş nazir İrakli Kobaxidze “Gürcü arzusu”nun planını bu sözlərlə xarakterizə edib.
Bununla belə, partiyaların qadağan edilməsi 2 il əvvəl İrakli Kobaxidzenin özünün iddiasına görə, elementar insan hüquqlarına müdaxilənin ən ciddi formalarından biridir. 2022-ci ildə o vaxt ictimai müdafiəçi rusiyapərəst və zorakı “Alt-İnfo”nun yaratdığı siyasi partiya olan “Mühafizəkarlar Hərəkatını” qadağan etmək üçün konstitusiya iddiası hazırlamaqdan danışarkən Kobaxidze ombudsmanı tənqid etmişdi.
“partiyanın qadağan edilməsinə gəldikdə, bu, əsas insan hüququna, partiyaların azadlığına müdaxilənin ən ciddi formalarından biridir. Bu, qanuni ola bilər, lakin müdaxilənin ağır formasıdır. Hətta belə hallarda ictimai müdafiəçi bütün işlərdə vəkil kimi çıxış etməlidir”, – İrakli Kobaxidze 2022-ci ildə bəyan edib.
İndi “Gürcü Arzusu, seçkilərdə konstitusiya çoxluğu əldə edəcəyi təqdirdə ən böyük müxalifət partiyası ilə birlikdə parlamentə düşmək şansı olan və eyni zamanda, Qərb tərəfdarı elan edilmiş bütün partiyaları qadağan etmək niyyətindədir.
İrakli Kobaxidzenin sözlərinə görə, söhbət aşağıdakı partiyalardan gedir:
VMH və onun ətrafında yaradılmış koalisiya (“Ağmaşenebeli Strategiyası”, “Avropalı Gürcüstan”)Axali, Qirçi, Droa – Dəyişiklik Koalisiyası;
Lelo ətrafında birləşən koalisiya;
Qiorqi Qaxaria Partiyası.
Üstəlik, “Gürcü Arzusu” müxalifət partiyaların mandatlarının ləğvini onlara qoyulan qadağanın “məntiqi davamı” kimi dəyərləndirir. Müvafiq olaraq, hakim partiyanın vədi ölkədə birpartiyalı parlamentin mövcudluğunu istisna etmir.
Moldova və Ukrayna ilə paralel
İndi hakim partiya Moldova və Ukraynada ayrı-ayrı partiyaların fəaliyyətinin qadağan edilməsinə qarşı demək olar ki, bütün müxalifəti aradan qaldırmaq niyyətini eyniləşdirməyə çalışır.
“Qeyri-legitim, konstitusiyaya zidd siyasi partiyanın qadağan olunmasına gəlincə, bu, normal demokratik prosedurdur. Bütün hüquqi əsaslar olanda demokratik dövlətdə bu belə olmalıdır. Ukrayna və Moldovada bir-birinin ardınca siyasi partiyaların fəaliyyəti qadağandır və bununla bağlı eyni Avropa İttifaqından çox müsbət qiymətlər eşidilir”, – deyə İrakli Kobaxidze bildirib.
Lakin “Gürcü arzusu” planı ilə Moldova və Ukraynada qəbul edilən qərarlar arasında ciddi fərq var.
“Gürcü arzusu”ndan fərqli olaraq, nə Moldovada, nə də Ukraynada əsas müxalifət partiyaları konstitusiyaya zidd elan edilməyib və hakim partiyalar faktiki olaraq alternativsiz qalmayıblar.
Həm Moldovada, həm də Ukraynada bu, öz ölkələrinin suverenliyinə, müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə qarşı fəaliyyət göstərməkdə ittiham olunan rusiyayönlü partiyalara toxunub.
Bu ölkədə nə əsas müxalifət aktyoru, nə də əsas rusiyayönlü partiya olmayan rusiyayönlü Şor partiyası Moldovada konstitusiyaya zidd elan edilib. “Şor”dan başqa, ölkənin keçmiş prezidenti İqor Dodonun rusiyayönlü “Kommunistlər və Sosialistlər” bloku da seçkilərdə 27,17% dəstəklə ikinci yeri tutan Moldova parlamentinə deputat seçilib. “Şor” 5,74% olmaqla 3-cü yeri tutdu.
“Bu fakt bu gün Moldova parlamenti praktiki olaraq birpartiyalıdır”, baş nazir İrakli Kobaxidzenin sözlərinə görə, “hamı tərəfindən müsbət qarşılanan” başqa bir yanlış bəyanatını qüvvədən salır. Çünki əslində Moldova parlamentində əsas müxalifət qüvvəsi “Kommunistlər və Sosialistlər” blokudur və “Şor”un üzvləri mandatlarını ləğv etməyib, müstəqil deputat olaraq qalıblar.
Kiçik rusiyayönlü partiyaların məhdudlaşdırılması təcrübəsi “Gürcü arzusu” hökumətində də mövcuddur.
Belə hallardan biri 2016-cı ildə Lado Bedukadzenin siyasi assosiasiyasının “Mərkəzçilər”inin” seçki qeydiyyatından çıxarılması idi və o vaxtkı parlament müxalifəti ona qarşı konstitusiyaya zidd elan etmək üçün məhkəməyə müraciət etmişdi. “Mərkəzçilərə” qadağa qoyulması təşəbbüsünü “Gürcü Arzusu”nun üzvləri də paylaşıb. “Mərkəzçilər” əhaliyə rus təqaüdü və rus hərbi bazalarının geri qaytarılmasını vəd edirdilər. Sonda Konstitusiya Məhkəməsində onların konstitusiyaya uyğunluğu məsələsi müzakirə olunmazdan əvvəl MSK tərəfindən onlar qeydiyyatdan çıxarılıb.
Bu ilin aprelində dövlət reyestrində iki dəfə zorakı, rusiyayönlü “Alt-İnfo” partiyası “Mühafizəkarlar Hərəkatı”nın qeydiyyatı texniki səbəblərə görə ləğv edilib.
Yuxarıda göstərilənlərin hər ikisində rusiyayönlü partiyanın liderləri texniki səbəblərə görə deyil, məzmuna görə məhdudlaşdırıldığını düşünürdülər.
Moldovada və Ukraynada nə baş verdi?
Moldova Konstitusiya Məhkəməsi ötən ilin iyununda rusiyayönlü oliqarx İlan Şorun müxalifət partiyası olan “Şor”u konstitusiyaya zidd kimi tanıyıb və onun ləğvi barədə qərar verib.
İlan Şorun özü Moldova bank sistemindən bir milyard dolların oğurlanması ilə bağlı səs-küylü işin fiqurlarından biridir. O, 2019-cu ildə ölkəni tərk edərək İsrailə qaçıb. Rusiyayönlü oliqarx 2023-cü ilin aprelində Moldovada çirkli pulların yuyulması və dələduzluqda ittiham olunaraq qiyabi olaraq 15 il həbs cəzasına məhkum edilib.
İlan Şor ABŞ, Böyük Britaniya və Avropa Birliyi tərəfindən sanksiyaya məruz qalıb.
“Şor” partiyası Moldovada fəaliyyət göstərən Avropayönlü hökumətə qarşı etirazları təşkil edib və maliyyələşdirib. Moldova polisinin məlumatına görə, Rusiya kəşfiyyatı ölkədə sabitliyi pozmaq üçün mütəşəkkil aksiyalardan istifadə edib.
Moldova hökuməti “Ara” partiyasının konstitusiyaya uyğunluğunu müəyyən etmək üçün Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edib və 2023-cü ilin iyununda onu konstitusiyaya zidd elan edib. Məhkəmə müəyyən edib ki, partiyanın fəaliyyəti Moldova Konstitusiyasının 41-ci maddəsinin dördüncü bəndinə uyğun gəlmir, ona əsasən “məqsədləri və ya fəaliyyəti siyasi plüralizmə qarşı yönəlmiş partiyalar və digər ictimai-siyasi təşkilatlar, Moldovanın qanunu, suverenliyi, müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü konstitusiyaya ziddir”.
Rusiyayönlü müxalifət partiyası “Şor” 2021-ci il parlament seçkilərində 5,74% dəstək ilə üçüncü olub və 101 yerlik Moldova parlamentində 6 mandat qazanıb.
“Şor”un ləğvindən sonra Moldova parlamenti seçki məcəlləsinə dəyişikliklər edib, ona əsasən, konstitusiyaya zidd hesab edilən partiyalarla əlaqəsi olan şəxslərin üç il müddətinə seçkilərdə iştirakına qadağa qoyulub.
Daha sonra Moldova Konstitusiya Məhkəməsi, yəni Şor Partiyasının fəaliyyətini qadağan edən qurum seçki məcəlləsinə edilən dəyişikliklərin konstitusiyaya zidd olduğunu və buna görə də bu il Rusiyayönlü siyasi partiyanın namizədlərinin seçkilərdə iştirakına icazə veriləcəyini müəyyən edib. Moldovada prezident seçkiləri 2024-cü il oktyabrın 20-nə təyin edilib.
Bundan əlavə, Moldovada 2023-cü il yerli seçkilərinin birinci turuna 2 gün qalmış Moldova Fövqəladə Hallar Komissiyasının (FHK) qərarı ilə Rusiyayönlü Şans partiyasının seçkilərdə iştirakına qadağa qoyulub. Sözügedən partiyanı “Şori” liderləri siyasi partiyası qadağan edildikdən sonra təsis ediblər. Moldova hakimiyyətinin məlumatına görə, “Şans” yerli seçkilər üçün seçicilərə və seçki komissiyasının üzvlərinə rüşvət verməyə cəhd edib və Rusiyadan pul alıb.
Lakin sonradan, yerli seçkilərdən 1 ay sonra Kişinyovun Apellyasiya Məhkəməsi Moldova Fövqəladə Hallar Komissiyasının (FHK) “Şans” partiyasının seçkilərdə iştirakını qadağan edən qərarını ləğv edib.
İlan Şorun özünə gəlincə, bu ilin aprelində o, Moskvada “Şans” partiyasının və Moldova müxalifətinin rusiyayönlü nümayəndələrinin daxil olduğu yeni “Qələbə” siyasi blokunu təqdim edib. İlan Şorun sözlərinə görə, onun yeni bloku Moldovanın Avropaya inteqrasiyasını dayandırmaq və Rusiya ilə sıx əlaqələr qurmaq üçün kampaniya aparır.
Ukraynaya gəlincə, rusiyayönlü partiyaların fəaliyyətinin qadağan edilməsi qərarı Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra verilib. Xüsusilə, 2022-ci ilin martında Ukrayna Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurası ölkədə hərbi vəziyyətin hökm sürdüyü bir vaxtda Rusiyayönlü 11 siyasi partiyanın fəaliyyətini dayandırıb. Ukrayna Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin məlumatına görə, bu partiyaların nümayəndələri Rusiyanın zəbt etdiyi ərazilərdə işğal rejiminin yaradılmasında və psevdoreferendumun təşkilində birbaşa iştirak ediblər.
Hələ 2022-ci ilin mayında Ukrayna Radası Ukrayna əleyhinə fəaliyyət göstərən rusiyayönlü siyasi partiyaları qadağan edən qanun qəbul edib.
Ukraynada qadağan olunmuş partiyaların ən böyüyü Ukrayna parlamentindəki 450 yerdən 44 mandata malik olan rusiyayönlü “Həyat üçün müxalifət platforması” partiyasıdır. Partiyanın lideri Ukraynada dövlətə xəyanətdə və milli sərvətləri soymağa cəhddə, habelə terror təşkilatına yardımda ittiham olunan rusiyayönlü oliqarx Viktor Medvedçukdur. Medvedçuk Rusiya prezidenti Vladimir Putinin ən yaxın müttəfiqidir. Putin övladının xaç atasıdır.
Viktor Medveçuk Ukraynadakı müharibədən dərhal sonra ölkədən qaçmağa çalışıb və bu zaman həbs olunub. Rusiyanın onu 200 “Azov” məhbusu ilə Ukraynaya dəyişməsi Medvudçukun Putin üçün əhəmiyyətini sübut edir.
Ukraynada qadağan olunmuş digər siyasi partiya isə lideri Yevgeni Muraev olan “Bizimkilər”dir. Rusiyanın 2022-ci ilin yanvarında Ukraynanı işğal etməzdən əvvəl Britaniya rəsmiləri iddia edirdilər ki, Moskva hərbi təcavüzdən sonra Kiyevdə Murayevi rəhbər təyin etməyi düşünür.
